جنگ نهروان

 گروهي كه حكميّت را نخست پذيرفته بودند و بعد پشيمان شدند و آن را بر خلاف قرآن و كفر مي پنداشتند، وقاحت و بي شرمي را به جايي رساندند كه به امام(عليه السلام) اصرار كردند كه توبه نمايند وگرنه به نبرد با آن حضرت بر مي خيزند!

علي(عليه السلام) كه اختلاف شديد را در داخل لشكر ملاحظه كرد (و مشاهده نمود كه منافقان پيوسته اين آتش را دامن مي زنند) دستور مراجعت به كوفه را صادر فرمود.

در كوفه دوازده هزار نفر از افراد لجوج و متعصّب، از مردم جدا شدند و به حروراء كه قريه اي در دو ميلي كوفه بود رفتند و به همين دليل اين گروه از خوارج، حروريّه ناميده شدند. سرانجام در سرزمين نهروان كه در نزديكي حروراء بود آماده جنگ شدند. عجب اين كه، در اين نبرد شوم، در صفوف خوارج، بعضي از ياران ديرينه امام ديده مي شدند; و نيز گروهي كه از عبادت، پيشاني آنان پينه بسته بود و آهنگ تلاوت قرآن آنان در همه جا پيچيده بود قرار داشتند.

آنها در حقيقت عابدان خشك و نادان و احمقي بودند كه به خاطر افراط آنها در چسبيدن به ظواهر دين و بي اعتنايي به حقيقت آن، مارقين ناميده شدند.

هنگامي كه دو لشكر در مقابل هم قرار گرفتند، با مذاكره مكرّر به منظور ارشادخوارج و با يك خطابه حساب شده، بسيار روشنگر و بيدار كننده امام(عليه السلام)، قشر عظيمي از لشكر مخالف كه فريب خورده بودند جدا شدند و فرياد التوبة التوبة يا اميرالمؤمنين بلند كردند و از امام تقاضاي عفو و بخشش نمودند و به اين ترتيب هشت هزار نفر از سپاه دوازده هزار نفري آنان برگشتند (و طبق روايتي امام پرچمي در گوشه اي از ميدان برافراشت و به توّابين دستور داد كنار آن پرچم قرار گيرند) و بعد از آن كه از هدايت باقيمانده آن گروه لجوج و خشك و نادان مأيوس شد، چاره اي جز جنگ نمي ديد; امّا در عين حال فرمود: تا آنها آغاز به جنگ نكنند شما آغاز نكنيد همان كاري كه در جنگ هاي جمل و صفّين انجام داد، او مي خواست هرگز آغازگر جنگ نباشد.

سرانجام خوارج حمله را شروع كردند كه با عكس العمل شديد و دفاع كوبنده لشكر امام روبه رو شدند و در مدّت كوتاهي تمام چهار هزار نفر ـ جز نه نفر كه فرار نمودند ـ كشته شدند و از سپاه امام بيش از نه نفر كشته نشدند و صدق كلام آن حضرت كه قبلا فرموده بود: از اين مهلكه از آن ها ده نفر رهايي نمي يابند و از شما هم ده نفر كشته نمي شوند آشكار شد.(1)اين جنگ در روز نهم ماه صفر (سال 38 يا 39) هجري واقع شد و تمام مدّت جنگ ساعتي بيش نبود.(2)(3)